İklim Mültecileri: Kavram ve Gerçekler

İklim Göçünün Yükselişi

İklim değişikliğiyle birlikte dünya çapında milyonlarca insan evini terk etmek zorunda kalıyor. Bu göçler, ani gerçekleşen kasırga ve sel gibi afetlerin yanı sıra, yıllar içinde ortaya çıkan deniz seviyesinin yükselmesi, çölleşme ve kuraklık gibi yavaş seyreden süreçlerden kaynaklanıyor. İklim göçmenleri, ekonomik fırsatları arayan ya da zulümden kaçan klasik göçmenlerden farklı olarak, doğrudan çevresel değişikliklerin zorlamasıyla yerlerinden oluyor. Dünya genelinde iklim göçünün boyutlarının büyüklüğü, dikkat çekici bir krizi ortaya koyuyor ve bunu anlamak hayati önem taşıyor^[1].

İklim Mültecileri ve Mülteciler Arasındaki Fark

Mülteciler, 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi'ne göre, ırk, din, milliyet veya siyasi görüş gibi nedenlerle zulümden kaçan kişilerdir. Bu tanım, çevresel koşullardan kaçan insanları kapsamıyor; dolayısıyla iklim göçmenleri uluslararası hukukta resmi bir mülteci statüsüne sahip değil^[2]. İklim göçmenleri ile mülteciler arasındaki temel fark, göçün nedeni ve sonuçlarıdır: iklim göçmenleri, yaşam alanlarını kaybettikleri için göç ederken, mülteciler siyasi veya toplumsal zulüm nedeniyle ülke dışına çıkar. Bu ayrım, iklim göçmenlerinin yasal olarak korunma eksikliğine yol açıyor.

İklim Göçünün Nedenleri

Sudden-onset (ani başlayan) olaylar arasında kasırgalar, sel ve orman yangınları bulunur. Bu felaketler, binlerce insanı kısa sürede yerinden edebilir ve altyapıyı harap ederek geri dönüşü zorlaştırabilir. Yavaş başlayan değişiklikler ise deniz seviyesinin yükselmesi, çölleşme, kuraklık ve buzulların erimesi gibi süreçleri içerir. Bu tür değişikliklerde insanlar, tarım arazilerinin verimsizleşmesi veya su kaynaklarının kuruması gibi nedenlerle göç eder. Uluslararası Göç Örgütü’ne göre, son on yılda 218 milyondan fazla iç göç olayı meydana geldi ve 2023 yılı sonunda dünya genelindeki yerinden edilmiş kişilerin sayısı 75,9 milyona ulaştı; bunların 7,7 milyonu afetlerden kaynaklanıyordu^[3].

Göç Türleri: İç ve Sınır Ötesi

İklim göçü, coğrafi kapsam açısından iç göç ve sınır ötesi göç olarak ikiye ayrılır. İç göç, insanların ülke içinde daha güvenli bölgelere taşınmasını ifade eder; örneğin, Bangladeş’te kıyı bölgelerinden Dhaka'ya doğru olan akınlar. Sınır ötesi göç ise, iklim etkileri nedeniyle komşu ülkelere yapılan geçici veya kalıcı yer değiştirmeleri kapsar. Ayrıca göç, ani (geçici) ve kalıcı (uzun süreli) olarak sınıflandırılabilir. Ani göç, sel veya fırtına sonrası geçici barınma arayışı iken; kalıcı göç, toprakların tamamen kullanılamaz hale geldiği durumlarda ortaya çıkar ve geri dönüş olasılığı düşüktür.

Yasal ve İnsani Boşluklar

Bugün iklim göçmenlerinin durumu, yasal olarak belirsizdir. 1951 Sözleşmesi onları kapsamadığı için resmi bir mülteci statüsü yoktur ve bu kişiler çoğunlukla insan hakları koruması olmadan kalmaktadır. Bu boşluk, milyonlarca insanı temel haklardan mahrum bırakıyor ve uluslararası toplumun sorumluluk almasını gerektiriyor. İklim mültecileri için ayrı bir yasal statü oluşturulması yönünde artan çağrılar vardır; ancak ülkeler yükümlülüklerin artmasından çekinmektedir^[4].

Sonuç

İklim göçünün giderek büyüyen bir gerçek olduğu aşikar. Siyasi karar vericiler ve uluslararası kuruluşlar, iklim göçmenlerini tanıyan ve koruyan yeni bir küresel çerçeve oluşturmak zorundadır. Yerel ve bölgesel uyum stratejileri, risk azaltma planları ve afet yönetimi sistemleri geliştirilmeden, milyonlarca insanın yaşam mücadelesi devam edecektir. İklim adaleti, sadece sera gazı emisyonlarını azaltmayı değil, yerinden edilen insanların haklarını güvence altına almayı da içermelidir.

İklim göçüne dair tartışmalar gelecekte de devam edecek; yeni teknolojiler, kapsayıcı politikalar ve dayanıklılık projeleri göçü azaltmaya yardımcı olabilir. Ancak köklü bir çözüm için sera gazı emisyonlarını azaltmak, uyum ve adaptasyon programlarını artırmak ve yasal koruma mekanizmaları geliştirmek şarttır.

Şeffaflık ve veri paylaşımı, iklim göçü araştırmalarının kalitesini artırır. Akademisyenler, sivil toplum kuruluşları ve devlet kurumları, göçün nedenlerini, modellerini ve etkilerini daha iyi anlamak için işbirliği yapmalıdır. Bu sayede politika yapıcılar etkili ve kanıta dayalı stratejiler geliştirebilir.

İklim göçünün insani boyutunu göz ardı etmemek gerekir. Yerinden edilenler, güvenli barınak, eğitim ve sağlık hizmetleri gibi temel haklara sahip olmalıdır. Toplumların dayanışma ruhu, iklim değişikliğinin getirdiği zorlukların üstesinden gelmede kilit rol oynar. Bu dayanışma, hem yerinden edilenler hem de onları ağırlayan toplumlar için karşılıklı faydalar sağlar.

Uluslararası toplumun, iklim göçünü azaltmak için adil bir finansman paylaşımlı strateji benimsemesi gerekmektedir. Gelişmiş ülkelerin sera gazı emisyonları ve tarihsel sorumlulukları doğrultusunda daha fazla katkı sağlaması beklenmektedir. Bu fonlar, hem uyum projelerini hem de yeniden yerleşim programlarını destekleyecektir.